सुर्खेत ।

राष्ट्रिय गौरवको भेरी बबई डाइभर्सन बहुउद्देश्यीय आयोजनाको पहिलो चरणको काम एक बर्ष अगावै सकियो । टनेल बोरिङ मेसिन (टिबिम)बाट १२.२० किलोमिटर लामो र ४.२० मिटर व्यास भएको सुरुङ निर्माण तोकिएको अवधिभन्दा एक वर्ष अगाडि नै सम्पन्न भइसकेको थियो । २०७६ साल बैशाख ३ गते सुरुङको ब्रेक थ्रु भएको थियो ।
एक बर्ष अगाडि नै पहिलो चरणको सुरुङ खन्ने काम सकिएपछि आयोजनाको अन्य काम पनि छिटै हुने विश्वास सवैमा थियो । तर दोस्रो चरणको कामको गति सुस्त बनेको छ । हेड वक्स, बाँधलगायत अन्य कामहरु दोस्रो चरणमा छ । कहिले कोरोनाले, कहिले मजदुर अभावले दोस्रो चरणको काम सोचे भन्दा सुस्त गतिमा छ । त्यसैले २०८० सालभित्र आयोजना सम्पन्न गर्ने लक्ष्यमा चुनौती थपिएको छ ।
हालसम्म भौतिक प्रगति ४८ प्रतिशत
दुई बर्षदेखि आयोजनाको दोस्रो चरणको काम चलिरहेको छ । दोस्रो चरणमा अन्र्तगत हेडवक्स र पावरहाउस निर्माण पर्दछ । जसमा आयोजनाको बाँधस्थल सुर्खेतको भेरीगंगास्थित चिप्लेमा स्वचालित गेट, पेनस्टक, स्टिल लाइनिङ, बबईमा विद्युत् गृह, टर्बाइन, विद्युतीय उपकरण र सवस्टेशन लगायत कामहरु गर्नुपर्छ । दोस्रो चरणको काम गर्ने अवधि ४८ महिनाको हो । सम्झौता अनुसार दुई कम्पनीले अबको दुई वर्ष अर्थात २०८० भित्र यो काम सम्पन्न गरी सक्नुपर्ने हुन्छ । अहिलेसम्म आयोजनाको भौतिक प्रगति ४८ प्रतिशत र वित्तीय प्रगति ३८ प्रतिशत रहेको छ । बाँकी रहेको दुई वर्षमा लक्ष्य अनुसारको काम सम्पन्न गर्न निकै ठूलो चुनौती आयोजनालाई छ ।
तोकिएको अवधिभित्र सक्ने लक्ष्य
आयोजनाका सिनियर डिभिजन इन्जिनियर लेखनाथ सुवेदीले पहिलो चरणको कामको तुलनामा दोस्रो चरणको काममा केही सुस्त भएको स्वीकार्नुभयो । यद्यपि अहिले कामको रफ्तार बढिरहेकोले तोकिएको अवधिभित्र सक्ने लक्ष्य राखिएको दावी उहाँको छ । दोस्रो चरणको काम थालिएपछि विशेषगरी कोरोनाले असर पु¥याएको बताइन्छ । उहाँका अनुसार बाँकी दुई वर्षभित्र करिव करिव सवै काम सकिनेछ ।

कोरोनाले प्रभावित
कोरोना महामारीका कारण दोस्रो चरणको सुरुवातमै आयोजनाको काम प्रभावित भएको थियो । ‘सुरुवाती चरणमा महामारीले ठूलो असर ग¥यो, मजदुरहरु सङ्क्रमित भए । यहीकारण कामले गति लिन सकेन’ उहाँले भन्नुभयो, ‘तोकिएकै समयमा आयोजना सम्पन्न गर्न काम भने रोकेनौँ, तर निर्माण सामग्री र सबै मजदुर काममा खटाउन नसक्दा प्रगति कम भयो ।’ कोरोना महामारीको पहिलो र दोस्रो चरणमा पनि आयोजनाको काम रोकिएको थिएन । तर निर्माण सामग्रीको अभाव भएको थियो । निर्माण कम्पनी नै बन्द भएपछि सरिया, सिमेन्ट जस्ता अत्यावश्यक निर्माण सामग्रीको अभाव भएको थियो । यहीकारण दोस्रो चरणको काम सन्तोषजनक रुपमाले अगाडि बढ्न नसकेको आयोजनाले जनाएको छ ।
२०७६ साउन १५ गतेदेखि दोस्रो चरणको काम चिनिया कम्पनीसहित रमण जेभीले निर्माणको जिम्मा लिएको छ । कूल ६ अर्ब १६ करोड ५२ लाखमा निर्माणको ठेक्का लिएका कम्पनीहरुको दोस्रो चरणको प्रगति कम छ । यद्यपि तोकिएकै समयमा काम सम्पन्न गर्ने पर्यत्न जारी राखेको आयोजनाले जनाएको छ । पहिलो चरणमा आयोजनाले नेपालमा पहिलो पटक टनेल बोरिङ मेसिन (टीबीएम) प्रयोग गरी सुरुङ निर्माण गरेरपछि चर्चा बटुलेको थियो । अहिलेसम्म आयोजनाको छ । यो आयोजना सम्पन्न भएपछि बाँके र बर्दियामा सिचाइँ सुविधा पुग्नेछ भने विद्युत उत्पादन भई राष्ट्रिय प्रसारण लाइनमा जोडिने छ ।
कार्यविधि स्वीकृत नहुँदा मुआव्जा विवाद
भेरी बबई आयोजना सञ्चालन हुँदा सुर्खेतको भेरीगंगा, गुर्भाकोट र लेकवेशीको ३२ हेक्टरभन्दाबढी जग्गा डुवानमा पर्दछ । जसमध्ये झण्डै २३ हेक्टर जग्गा ऐलानी छ । तर आयोजनाले ऐलानी जग्गाको मुआब्जा दिएको छैन । २२.८१ हेक्टर ऐलानी जग्गाको मुआब्जाको बारेमा आवश्यक कार्यविधि समेत बनेको छैन । ऐलानी जग्गाधनीलाई के–कति मुआब्जा रकम दिने भनेर निर्धारण नटुङ्गिएका कारण मुआब्जा वितरण गर्न नसकिएको सिडिई सुवेदीले बताउनुभयो ।
उहाँका अनुसार मुआब्जा निर्धारणको लागि आयोजनाले विभागमा फाइल पेश गरेको छ । मन्त्रिपरिषद्ले मुआब्जा रकम निर्धारण गरेपछि छिट्टै ऐलानीलाई समेत मुआब्जा वितरण गर्ने आयोजनाले जनाएको छ । डुबानमा पर्ने ऐलानी जग्गा मध्ये साढे ६ हेक्टर जग्गाको फिल्डबुकमा दर्ता भएका छन् । तर लालपुर्जा प्राप्त गरेका छैनन् । कुल जग्गा मध्ये झण्डै दुई हेक्टर जग्गाको दर्तासमेत भएको छैन । तर लामो समयदेखि प्रभावितहरुले भोगचलन गर्दै आएका छन् । आयोजनाले हालसम्म झण्डै नौ हेक्टर जग्गाको मात्रै मुआब्जा वितरण गरेको छ । उहाँले बाँध बनेर डुवान हुने जग्गाधनीलाई मात्र मुआव्जा दिइने बताउनुभयो ।
४६ मेगावाट विद्युत र ५१ हजार हेक्टर सिंचाई सुविधा
आयोजना सम्पन्न भएपश्चात ४.२ मिटर व्यास गोलाइ र १२.२ किलोमिटर लामो सुरुङमार्फत प्रतिसेकेन्ड ४० घनमिटर पानी सुर्खेतको भेरी नदीबाट बबईमा खसाल्ने योजना छ । भेरी नदीमा सुक्खा याममा ८० घनमिटर पानी प्रतिसेकेन्ड हुन्छ । १५२ मिटर लामो हेडको प्रयोग गरेर २४ मेगावाट क्षमताका दुईवटा टर्बाइनमार्फत ४६.८ मेगावाट विद्युत् उत्पादनका लागि विद्युत् गृहको निर्माण गरेर वार्षिक ३८५ गिगावाट आवर विद्युत् उत्पादन गर्ने लक्ष्य लिइएको छ । भेरी नदीबाट बबईमा खसालिएको पानीले लुम्बिनी प्रदेशका बर्दिया र बा“केका ५१ हजार हेक्टर जमिनमा बाह्रै महिना सि“चाइ सुविधा उपलब्ध हुने बताइएको छ । आयोजनाको काम आर्थिक वर्ष २०६८÷०६९ देखि सुरुवात भएपनि गति लिएको २०७१÷०७२ देखि हो ।